.jpg)
Onda orta məktəbdə oxuyurdum. Atamdan Məcid
ağanın adını tez-tez eşidirdim. Məni çox maraqlandırırdı. Görəsən bu Məcid ağa
kim olub? Biləndə ki, erməni daşnaqlarına və rus imperiyasına qarşı uzun müddət
mübarizə aparıb, mənim bu xalq qəhrəmanına qarşı marağım daha da artdı.
Onun haqqında
kitablardan, qəzetlərdən, adamların dilindən nəsə öyrənməyə çalışırdım. Hələ
orta məktəbdən yazı-pozu ilə məşğul olduğuma görə, xalqın sevimli qəhrəmanı
haqqında nəsə yazmaq fikrinə də düşmüşdüm. Sonralar biləndə ki, gözəl yazıçımız
Zəka Vilayətoğlu Məcid ağa haqqında sənədli-tarixi roman yazıb, sevindim. Elə
bildim böyük bir yükü mənim çıynimdən götürüb. Əsərin adı “ŞAH ÖLÜM”dür. Oxudum
və heyran oldum!
Əsərin qəhrəmanı Məcid ağa
Gəncəbasar zonasında xeyirxah, cəsur bir ağa kimi nüfuz qazanmışdır. 1918-ci
ildə daşnaq ermənilərə, 1929-30-cu illərdə faşıst rus imperiyasına qarşı
amansız mübarizə aparmışdır. Məcid ağa ölümü məğlubiyyətdən uca tutmuşdur. Şura
əsgərləri ilə döyüşdə güllə ehtiyatının tükənməkdə olduğunu görən ağa silahı
ilə sevimli atını və özünü vurur. Bir neçə gün şura əsgərləri Məcid ağanın
cənazəsinə belə yaxın gedə bilmirlər. Əsl qəhrəmanlıq nümunəsidir- əsir
düşməkdən ölümü uça tutma!. Tariximizin ən şanlı səhifəsi...
Daha sonra mən Zəkanın bəddi və estetik
cəhətdən bir-birindən dəyərli bir neçə hekayəsini oxudum. Ürəklə deyə bilərəm
ki, bu hekayələr məni çox heyran etdi. Hələ öncədən dəyərli bir səs sahibi,
gözəl müğənni və ləyaqətli insan kimi tanıdığım Zəkanın bütün əsərlərində onun
səsinin şirinliyini, şəhd-şirəsini duydum. Dildəki sadəlik, axıçılıq, sözlərin
seçimi, yerində işlənməsi, oxucunu yormur və öz axarıyla apara bilir.
Hekayələrin mövzuları da fərli və maraqlıdır.Bir sözlə, Zəkanın bədii yaradıcılığının
bir özünəməxsusluğu var.Musiqi burda da öz təsirini göstərə bilir. Nəsrdə
poetika aşkarca duyulur və cəsarətlə deyə bilərəm ki, bu, bir yazıçı, nasir
olaraq, on, sözün yaxşı mənasında başqalarından çox fərqləndirir.Bütün bu xoş
sözlərimlə yanaşı Zəkanın yaradıcılığıyla bağlı bəzi iradlarım var. Bu da ondan
ibarətdir ki, bəzi əsərlərində bir qədər tələskənlik var. Sanki bir nəfəsə
bütün fikrini söyləmək istəyir və bu zaman müəyyən xətalar da baş verə bilir,
təbii. Bəzi məqamlarda hadisəçilik də özünü göstərir.Bir oxucu kimi istərdim
ki, psixoloji məqamlara daha böyük önəm verilsin. Tələskənliyə gəldikdə isə,
düşünürəm ki, bu, Zəkanın, müasir oxucunu yormaq istəməməsi və söz yolçusunu
mənzil başına dolama, kələ-kötür yollarla deyil, kəsə və daha rahat yollarla
aparmaq istəməsindən baş verir. Bununla belə müəllifin nə demək istədiyi onsuz
da oxucuya bəlli olur!
Zəkanın qələmindən çıxan “GÜLLƏLƏNMİŞ
QARANLIQLAR” povestı, deyərdim ki, ədəbiyyatımızda ən az işlənmiş mövzulardandır.
Mövzu baxımından da, müşahidə və peşəkarlıq baxımından da bu əsər
təqdirəlayiqdir. Əsəri əvvəldən-axıracan həyəcansız oxumaq mümkün deyil. Burda
gərgin psixoloji məqamlar da yetərincədir. Qısaca məlumat verim: dolanışıq
ücbatından, Rusiyaya qazanc dalınca gedən həmvətənlilərimizin acınacaqlı həyat
hekayətləri təsvir olunur. Həyat yoldaşının getməsini istəməyən şairin
arvadının dilindən səslənən:”Ayaqlarına qurban olum, getmə o dağılmışa, o
xaraba qalmışa, ora gedən geri qayıtmır! Qorxma, acından ölmərik! Hamı necə,
biz də elə! Bir tikə şor-çörəyimizə nə gəlib, a dərdin alım?.. Görmədinmi, qonşumuz Alının başına nə gəldi?..”Sanki bu
bir nəfərin dilindən səslənən butun qadınlarımızın etiraz notları idi.
Və yaxud qürbətdə dəftər-qələm satan şair
təsirlənır, yaşadığı həyata etirazını bildirir: “Mən vətəndən çox-çox uzaq qürbətdə
dəftər-qələm satıram, balalarımsa
vətəndə dəftər-qələm almağa pul tapmırlar ki, məktəbə gedib savad alsınlar...”
Son oxuduğum “MİLENA”dır.
Bu əsərdə bədii tərtibatına, estetik gözəlliyinə görə son vaxtlar maraqla
oxuduğum, çox xoşuma gələn, məni təsirləndirən bədii əsərdir. “MİLENA”nı oxuyub təsirlənməmək qeyri mümkündür.
Kənddə doğulan, doğulduğu gündən ağır
məhrumiyyətlər içərisində yaşayan, ata-anasını qəza nəticəsində itirən,
baba-nənə himayəsində yaşayan istedadlı bir gəncin enişli-yoxuşlu,
acılı-şirinli həyat hekayəsidir. Gənc
Eynarın rəssamlıq istedadı olsa da böyüyüb boya-başa çatdığı bir diyarda
istəklərinə çatmağa yol tapa bilmir. Imkansızlıq, köməksizlik onun sənətə gedən
yolunu bağlayır. O, hərbi xidmətdən sonra Rusiyada qalır, öz arzularına qovuşa
bilir. Bir rəssam kimi sənətin yüksək pillələrinə qalxır. Bu yol tatar qızı
Milena ilə aralarında bir körpu salar. Oka çayı sahilində Milenanın şəklini
çəkir. Milena onun sənətinə vurulur. Bu vurgunluq sevgiyə çevrilir. Onlar ailə qururlar.
Xoşbəxt ailə həyatı yaşayırlar. Sevimli qızları dunyaya gəlir. Xoşbəxt
yaşasalar da, bu xoşbəxtlik çox uzun sürmür. Eynar doğulduğu kəndə qayıtmalı
olur. O, Milenaya söz versə də gerı
qayıtmır. Yaxınlarının təsirinə düşür. Qohumlarının məsləhəti sevmədiyi, hətta
kənddə heç kəsin bəyənib ailə qurmaq istəmədiyi bir qadınla evlənir. Bu qadınla
yaşamaq onun üçün çətin olur. Fərqli dunya görüşünə malık insanlardır. Eynarın
sənətini dərk etməyən arvadı onu başa düşə bilmir. Fikri ancaq təsərrüfatla
məşğul olmaq olur. Neçə illik ailəlikdən uşaqları olmur. Eynar arvadından
ayrılmaq istəsə də, ilk addımı arvadı atır. Eynarı tərk edir. Eynar yenidən Rusiyaya
qayıdıb Milenanı tapmaq arzusuna düşür.
Əsərdə
Eynarda bir laqeyidlik görünür. Bu laqeyidlik onun həyatının faciəsi ilə
nəticələnir. O, qatarda ətir satan qadından xoşu gəlsə də, qadının ona qarşı
meyli olsa da, yaxınlıq edə bilmir.
Milenanı axtarmağa gedən
Eynar uzun müddət Moskvada ləngiyir. Burdan
belə qənaətə gəlmək olur ki, onun sevgisi inamsız bir sevgidir. Tərəddüdlər,
inamsızlıq və səhhətində qəfil baş verən problemlərin də bu ləngimədə öz təsiri
var.
Moskvada Milenanın oxşarı
başqa Milena ilə ünsiyyət yaratsa da ona
qarşı da laqeyid olur və ünsiyyət qırılır.
Eyni zamanda Eynar safdır,
ürəyi təmizdır. Istəmir ona görə millətinin adına ləkə gəlsin. O,qaldığı
yataqxananın lefon danışıqlarıyla bağlı olan borcunu ödəməyi unutsa da, xatırlayanda
dərhal geri qayıdıb pulu ödəyir.Bununla
da Nijni-Novqoroda aparan qatara gecikir həmin gün...Səhəri gün Milenanın
yaşadığı Nijni-Novqorada gəlsə də onu tapmır Moskvada rastlaşdığı qadının,
həqiqətən öz Milenası olduğuna yenidən inanır və onu itirdiyi üçün çox sarsılır.
Sonda, bir başqası tərəfdən bıçaqlanmış bir həmyerlisini xilas etmək istədiyi
halda, özü günahkar qismində həbs edilir. Günahsızlığı sübuta yetirilincə
həbsdə qalır və ordan azadlığa buraxılanda pulsuz-parasız, ac-susuz halda bir
səfil görkəmiylə, həmvətənlərinin ticarətlə məşğul olduğu bazarda dolaşır,
köhnə tanışlarından kimisə tapıb, kömək istəyində bulunur. Təssüf ki, heç bir
tanışını tapa bilmir və son anda Milena ilə tanış olduğu həmin yerə-Okanın
sahilinə gəlir. Orda köməksiz vəziyyətdə infarktdan dünyasını dəyişır.Bir oxucu
kimi son qənaətim budur: Milena adi bir eşq hekayəti deyil. Burda uğursuz bir
eşqlə yanaşı, vətən, vətənsizlik xətti də önə çıxarılır, müəllif tərəfindən.Eyni
zamanda qətiyyətsizliyin, iradəsizlik və sadəlövhlüyün insan həyatına necə ağır
zərbələr vurduğunun da şahidi oluruq!
Son olaraq, onu da qeyd
edim ki, bunlar mənim bir oxucu yanaşmam və mülahizələrimdir!..
Müəllifə uğurlar arzusu ilə...
Qalib Şəfahət, şair
Blogger ŞƏRHLƏRİ
Facebook ŞƏRHLƏRİ