İnsanı ən doğru düşüncə və hərəkətlərə sövq edən mənəvi nəzarət
mexanizmi. Məncə vicdanın ən gözəl tərifi budur. Kimliyindən asılı olmayaraq,
hər insan vicdan mexanizmi ilə birlikdə yaradılır. İnsanları bir-birlərindən
ayıran xüsusiyyət isə onların öz vicdanlarını nə qədər istifadə etdikləridir.
Hər insanda vicdan var. Lakin vicdan nə qədər istifadə edilir, mühüm olan
budur. Vicdan da ağıl, qətiyyət, səbir, Allah qorxusu kimi əxlaq
xüsusiyyətidir. Əxlaqlı olmağın bir ölçüsüdür. Vicdanlı olmaqla əxlaqlı olmağı
bərabərləşdirirlər bəzən, lakin bu doğru deyil. Çünki əxlaqlı olmaq yalnız
vicdani hissləri duymaq deyil, vicdanın əmr etdiyini yerinə yetirməkdir.
Vicdana tam təslim olmaqdır. İnsanı vicdanına təslim olmaqda səmimi hərəkət
etməyə yönəldən qüvvə isə imandır.
Bir insan aşkar olan bir zülmü, müharibəni, acından və ya soyuqdan ölən
insan mənzərələrini, insanların yoxsulluq içində yaşamasını istəməz bəlkə də.
Lakin iş hərəkətə keçəndə, insanların bir çoxu bu həqiqətləri görməməzliyə
vurur, öz yaxasını kənara çəkir. “Guya mən qurtaracam dünyanı? İstəsəm də, tək
nə edə bilərəm ki? Dünya belə gəlib, belə gedəcək” məntiqi ilə göz qabağındakı
hadisələrdən üz çevirir, heç bir cəhd etmir, bu vəziyyətə razı olur sanki. Yəni vicdanının səsini eşitsə də, ona qulaq
asmır, vicdanın əmr etdiyini yerinə yetirmir. İmanda isə vicdanın səsinə qulaq
asılır. İnsan öz maddi rahatlığını da qurban verir. Sadəcə onu Yaradanının
razılığını özünə hədəf etdiyinə görə fədakarlıq, əsl mənəvi rahatlıq üçün
göstərilən bir cəhd bir çox şeydən daha zövqlü olur insan üçün.
Bir insanın öz-özünə doğrunu tapması vicdanın ən mühüm
xüsusiyyətlərindəndir. Heç kimdən kömək almasa belə, vicdan insanı doğruya
aparır. Lakin vacib olan nədir? İnsanın öz vicdanına müraciət etməsi. Onun nə dediyini
eşitməsi və söylədiklərini tətbiqə keçirməsi.
Ümumiyyətlə insan nəfəs aldığı müddətcə, yaşadığı hər hadisədə
göstərdiyi reaksiyalarla və içindən keçirdiyi düşüncələrlə sınanır. Bu sınaq
müddətində qarşısında hər zaman iki seçim var. Ya hər zaman pisliyi əmr edən
nəfsinin səsinə, ya da onu pisliklərdən çəkindirən vicdanının səsinə qulaq
asmalıdır. Əslində ikisini də insan eşidir. Lakin yalnız birinin dediklərini
həyata keçirir.
Vicdan insanın ömrünün sonuna qədər şərtlər nə olursa olsun bir anlıq olsa
belə susmur. Nəfs davamlı bəhanələr gətirsə də, vicdan davamlı olaraq insana
nəyin doğru, nəyin yanlış olduğunu söyləyir. Əslində bu Allahın insan üçün
yaratdığı mükəmməl sistemdir. Eyni zamanda da böyük nemətdir. İnsan əslində çox
xoşbəxt olmalıdır. Çünki hansı hadisə ilə qarşılaşmasından, dünyanın harasına
getməsindən, hansı mədəniyyətdən olmasıdan asılı olmayaraq, içində daima
müraciət edə biləcəyi vicdan kimi bir doğruluq rəhbərinə sahibdir. Unutmayaq,
biz də bu doğruluq rəhbərinə sahibik.
Elə isə içimizdəki bu səsin bizə söylədiklərinə biganə qalmayaq. Əgər
mənəvi rahatlıq istəyiriksə, doğruya qovuşmaq istəyiriksə, əsla vicdanın səsini
boğmayaq. Düzdür, insan öz içindəki səsləri bir-birinə qarışdırmaqdan, hansının
doğrunu, hansının yanlışı söylədiyini anlaya bilməməkdən narahat ola bilər.
Amma bir şeyi də xatırladım ki, vicdan doğrunu görən kimi bir an belə tərəddüd
etmir, heç vaxt insanı qərarsızlıq içində qoymur və doğrunu dərhal söyləyir.
Lakin vicdanın səsinin ardınca dərhal nəfs fəaliyyətə keçir və vicdanın
söylədiyini insana etdirməmək üçün min cür bəhanələr uydurur. Yən bir insanın
qarşılaşdığı bir hadisə qarşısında eşitdiyi ilk səs vicdanın səsidir. Biz də ən
gözələ çağıran o ilk səsin vicdanımıza aid olduğuna unutmamalıyıq. Əgər insan
vicdanını istifadə etməsə və o ilk səsə təslim olmasa, bir müddət sonra çirkin
ehtiraslarının əsiri olur. Bu da onu sonsuz, peşmançılıq dolu bədbəxtliyə
sürükləyir. Hamı bilir ki, peşmançılıq
nə qədər ürək yandıran bir duyğudur. Bu duyğunun təməlində nə var? Vicdanın
səsinə qulaq asmamaq. İnsan səhv seçimindən uzaqlaşana qədər də bu peşmançılıq
onu buraxmır, mənəvi işgəncəyə, qəlbi daraldan sıxıntıya, əzaba çevrilir.
Vicdan harada, hansı məqamda səhv etdiyimizi bizə söyləyən böyük
qüvvədir. Nə qədər yaşayırıq, peşmançılıq duyğularından qurtulmaq, səhvləri
düzəltmək imkanı var. Ona görə bu fürsəti ən gözəl şəkildə istifadə etməliyik.
Çünki məhşərdəki peşmançılıq dözülməz ölçülərdə ola bilər və sonsuza qədər də
insanı buraxmaz.
Bir həqiqəti də əsla unutmayaq: Hər insan şüur sahibi olduğu andan
etibarən Allahın ona ilham etdiyi vicdanını söylədiklərindən məsuliyyət
daşıyır. Ətrafındakı hadisələri dərk
etməyə başlayan, mühakimə bacarığı qazanan hər insan artıq vicdanını səsini
rahat duyacaq. Nəfsi ilə vicdanını ayırd edə biləcək bacarığa və vicdanına
təslim olacaq iradəyə sahib olacaq.
Hər insana gözəl olan hərəkətləri və düşüncəni söyləyən, sağlam
mühakimə etməsini, doğruları və yanlışları bir-birindən ayırd edə bilməsini
təmin edən mənəvi bacarıq olan vicdanla yaradılmışıq. Dindar, dinsiz, ateist,
mühafizəkar olmasından asılı olmayaraq hər insan vicdan sahibidir. İnsanları
bir-birindən fərqləndirən şey isə vicdanlarını nə qədər istifadə etdikləridir.
Yəni bir insan oğurluq edərkən, cinayət işlərkən, əxlaqsızlıq edərkən bunu
vicdanı olmadığı üçün deyil, vicdanını istifadə edəcək iradəsi olmadığı üçün
edər. Hansı ki, hər insan istər Azərbaycanda yaşasın, istər Yaponiyada, vicdanı
ilə harada nə etməli olacağını çox yaxşı bilir. Amma doğrunu bilməsi insanın
əxlaqlı olması üçün kifayət deyil. Əxlaqlı olmaq iradə, ağıl, səbir və qətiyyət
tələb edir və əlbəttə ki təvazökarlıq...
Nərmin Kərimzadə
Blogger ŞƏRHLƏRİ
Facebook ŞƏRHLƏRİ