AKİF ABBASOVUN TƏRCÜMƏSİNDƏ
Harri KUNTSEV
İŞTİRAK EDİRLƏR:
Nino
Levan
Tamaz
Georgi Mataradze (səsi)
NİNO (oxuyur):
Heç olmasa röyada
görüşümüz olaydı.
Heç olmasa səsini
eşidəydim yuxuda.
Yağış tökür səhərdən
yarma dənəsi boyda,
Öz dilində elə bil
nəşə oxuyur o da.
Heç bilirsən sən mənə
necə gərəksən indi...
...Eşitmək istəyirəm
səsini sənin
Axtarıb, arayıram,
heç olmasa yuxuda
Sənin görünmür əksin.
(Robert Rojdestvenski)
Hə, gedim bir zəng eləyim (nömrələri yığır). Yatıb, cavab vermir.... Allo, Mənəm... Qulaq as,
gör təsadüfən bunu bizə qoşmayıblar ki....
Tərəddüd etmədən
bir zərrə,
Ardınca gəzirəm
illərlə.
Mən səndən asılı
həyəcanam.
Trolleybussansa,
məftiləm.
Naqiləm, axınam,
cərəyanam.
Məftildən dörd əlli yapışaram.
Mən sənə taleyim
demişəm.
Mən sənin olmuşam
həmişə.
(Robert Rojdestvenski)
Sən bilən, bu mahnını bizə qoşmayıblar ki?
TAMAZ (yuxulu-yuxulu,
deyinərək). Hə, bizə qoşublar...
NİNO. Belə qanıqara niyə danışırsan, Tamaz?
TAMAZ . Nə deyim? Sizi bilmirəm, amma biz tərəflərdə
hələ ki, gecədir... Sən bu soneti heç olmasa dan yeri söküləndə oxuya bilməzdin?
NİNO. Əvvəla, soneti yazırlar ki, gecə oxunsun.
Çünki o, qaranlıqda daha təsirli səslənir. İkincisi, bu sonet deyil. Sən yaşada
adam gərək poetik formaları ayırd etməyi bacara.
TAMAZ. Məsləhət üçün təşəkkürlər. Bu gündən etibarən
gecələr sonet oxumağa, gündüzlər isə poetik formaları öyrənməyə başlayıram,
yaxşımı?
NİNO. Yaxşı...
TAMAZ. Çox gözəl. Özümü bütünlüklə sonetə həsr edirəm.
Başlayıram təcili surətdə şairlərin yazdığı bütün sonetləri əzbərləməyə.
Yazılmamış sonetlərə də girişəcəyəm.
NiNO. Bərəkallah.....
TAMAZ. ...Heç bir iş, heç bir şəxsi həyat məni
maraqlandırmayacaq. İşim-gücüm yalnız sonet, sonet, sonet olacaq...
NİNO. Giqant. Bəs niyə indiyə kimi susurdun?
TAMAZ. Axırıncı dəfə saata baxıram... Axı, sonet
dalınca düşəndən sonra mənimçin zaman mövcudluğu olmayacaq.
NİNO. Bəs mən?
TAMAZ. Sən? Sən özün də bir sonetsən... Bəşəriyyətin
qoşmağa qadir olacağı bütün sonetlərin ən yaxşısı. Özü də əzbərlənməsi mümkün olmayan yeganə
sonet... (Nino gülür). Eşidirsən məni?
NİNO. Əlbəttə... Qulaq as, gör nə deyirəm. Sənin
şairlik istedadın varmış. Həm də varlığa orijinal nəzərlərlə baxmağı
bacarırsan. Özünü sonetdə sınaya bilərsən.
TAMAZ. Bəs nə bilmisən? Kimdən əskiyik? İstəyirsən
elə indi başlayım? Ee-e...Qulaq as:
Sən mənim solmayan
gəncliyim.
Sən mənim küləyim,
zəncirim.
Sən mənim qüdrətim,
gücümsən.
Sən mənim zəiflik
ölçümsən...
...Sən daim
xəyallı, soraqlı.
Sən mənim yolumda
bir çıraq.
Sən varsan nə qədər
...maraqlı,
Nə qədər gözəldir
yaşamaq.
(Robert Rojdestvenski)
Məncə, pis başlamadım.....
NİNO. Mən həmişə
sənin orijinal, təkrarolunmaz şəxsiyyət olduğunu söyləmişəm.
TAMAZ. Səni sevirəm, Nino.
NİNO (gülür).
Belə başlanğıc mənim xoşuma gəlir. Bəs sonra....
TAMAZ. Səni sevirəm, bu, həm başlanğıcdır, həm də
son....
NİNO. Yox-yox, həqiqi sözümdür, istedadsan. Kimin
ağlına gələrdi ki, birdən-birə belə gözəl şah əsəri yarada bilərsən!
TAMAZ. Aha... Sən hələ bir təsəvvür elə. Əgər
yuxulu-yuxulu belə şah əsəri yarada bilirəmsə, gör özümə gələndən sonra nə tüğyan
edəcəyəm....
NİNO. Özünə gəlməyin lazım deyil. Demə, sən
gözüyumulu daha maraqlısanmış. Yuxudan oyanmamış yenə bir şey de.....
TAMAZ. Çöldə əsrarəngiz gözəllik yaranıb. Gecə əriyib
yoxa çıxıb, gündüz isə gəlib çıxmaq
bilmir. Buludlar o yan, bu yana qaçışır. Elə bir nə etmək: gecənimi qovmaq,
gündüzü salamlamaq lazım gəldiyini bilmirlər. Onların tərpənişində nə isə bir
nigarançılıq var. Sanki nə isə mühüm bir
əməliyyata hazırlaşırlar. İ D E YA! Gəl səni qaçırım. Bəs nə? Əsil kişi işidir.
Ürəyimi sənə açdım, indi daha vaxtdır ki...
NİNO. Baş tutan sevda deyil... Klassik qaçırma
üsulunu təkrar etmək üçün at, yapıncı, bir də küləyin vıyıltısı gərəkdir.
TAMAZ. Əsas məsələ at tapmaqdır. Vıyıltı olacaq...
At üstündə səninlə şəhəri dolaşanda onsuz da bütün milisionerlər fit verə-verə
dalımızca düşəcəklər. Hə, yeri gəlmişkən, səhərin gözü açılmamış haradan zəng
edirsən?
NİNO. Növbəyə gedirəm. Yolüstü binaların birinə
girdim... Atanla sənə hədiyyə axtarıram. Elə bil sizi bir gündə doğulmağa vadar
ediblər. İkiqat xərcə düşmək
lazımdır....
TAMAZ. Məgər mağazalar açıqdır?
NİNO. Bax, görürsən,.. deyəsən artıq tamam-kamal
oyanmısan. Oyandığın üçün də işgüzar və eyni zamanda maraqsız olursan... Səncə,
hədiyyəni elə yalnız mağazada axtarmaq lazımdır?
TAMAZ. Mənim fikrimcə, hədiyyə, ümumiyyətlə, bir elə vacib deyil.
NİNO. Bu gün vacibdir. Atanın altmış yaşı tamam
olur. Bu, yubiley yaşıdır. Sən də bu gün yetkinlik yaşına çatırsan. Bunu da
qeyd etməmək olmaz.
TAMAZ. İyirmi beş yaşında hansı yetkinlik yaşına
çatmaqdan danışırsan?
NİNO. Kişilər üçün mən bu yaşı müəyyən etmişəm!
Qatarın fit səsi eşidilir.
Yaxşı kişi, ad gününün şərəfinə sənə bir qədər də
yatmağa icazə verirəm. Hələlik.
(Qatarın fit səsi yaxınlaşır, o, gəlib
stansiyada dayanır).
NİNO. Deyəsən,
dənizçi paltarı geyinmiş o, hündürboy kişidir... Özüdür ki, var... sizi bir dəqiqə
olar?
LEVAN. Məni?
NİNO. Hə... Əgər mümkünsə bir siqaret verin...
LEVAN. Məmnuniyyətlə.
NİNO. Nə gözəl alışqandır... Yaponiya istehsalıdır?
LEVAN. Bəli.
NİNO. Eynən beləsini bir nəfərdə görmüşəm.
Doğrudur, özü çəkən deyil, amma alışqandan ötrü əldən-ayaqdan gedir. Zəngin
kolleksiyası var. Həmin kolleksiya ilə coğrafiyanı əməlli başlı öyrənmək olar.
LEVAN. Təsadüfən o adamın adı Georgi deyil ki?
NİNO. Georgidir. Georgi Mataradze.
LEVAN (ah çəkir.
Pauza). O mənim atam idi... İndi isə... onu dəfn etməyə gəlmişəm.
NİNO. Bilirəm... Sən Levan Georgiyeviçsən? Sənə
teleqramı mən vurmuşam. Gəlişin barədə cavabı da almışam. Səni qarşılamağı mənə
həvalə ediblər...Biz...biz yaxın qonşu və...
LEVAN. Aydındır... Hər şey nə isə gözlənilməz oldu.
O son dərəcə gümrah idi. Heç vaxt səhhətindən şikayətlənməzdi.
NİNO. Onun
ürəyi... Deyirlər ürəyi üzüldü...Ürək də şam kimidir. Yanır, yanır və birdən...
LEVAN. Hə-hə... Yenə də yağır.... Bu hava da mənimlə
düz gəlmir. Elə ki, bir yerə gedirəm başlayır yağmağa.
NİNO. Tezliklə ötüb keçəcək.
LEVAN. Əminsən?
NİNO. Əvvəla, mən sinoptikəm. İkincisi,.. elə belə
zənlə dedim. Zənnimə görə, gün çıxmalıdır.
LEVAN. Təəssüflər olsun ki, sinoptiklər də tez-tez
səfvə yol verirlər. Və öz zənnimiz də çox vaxt bizi aldadır... Bax, neçə kərə
bura gəlmək fikrinə düzmüşəm, amma necə alınmayıb.
NİNO. Demək zənnində yanılmısan. Havanın necə
olacağını qabaqcadan xəbər verməyi bacarmaq kimi, insan öz niyyətlərinin həyata
keçib-keçməyəcəyini də irəlicədən bilməlidir...
LEVAN. Hə-ə... Burda heç nə dəyişməyib, hələ bir mənə
bax. Axır bu barədə fikir yürütmək sənin
üçün çətindir. Mən axırıncı dəfə buradan çıxıb gedəndə sən yer üzündə də yox
idin... Hə, nə dayanmışıq?! Yolçu yolda gərək. Taksilər işləyir?
NİNO. Yox, gümanım növbəti avtobusdadır. O da
yalnız yarım saatdan sonra olacaq. Avtobus sürücülərində insaf yox, mürvət yox.
Sərnişinlərə pis xidmət göstərirlər.
LEVAN. Hm...Ömrümdə ilk dəfədir ki, yarım saat da
olsa vaxtım var... Nədənsə mən həmişə, hər yana gecikirəm.
NİNO. Bu, kapitana yaraşan keyfiyyət deyil.
LEVAN. Mən hələ tam kapitan deyiləm... İş yerimi nəzərdə
tutmuram. Orda hər şey öz qaydasındadır... Atam bax orada dayanıb gözlərini
vaqona zilləmişdi... Onda da yağış yağırdı... Atamın bizi yola salmasını anam
istəmirdi. Bunu bildiyindən atam özünü ona göstərmirdi. Bax o tində gizlənmişdi.
Ona görə də onun stansiyaya gəlişindən anam xəbər tutmadı. Qatar yola düşəndə
atam üsulluca əlini qaldırıb vida əlaməti olaraq onu yellədi.
NİNO. Bəs sən?
LEVAN. Mən isə üzümü çevirdim... O vaxt artıq on
beş yaşım vardı və hər sahədə güclü olmaq istəyirdim. Bunu da o özü mənə öyrətmişdi.
NİNO (gülümsəyərək).
Görünür, yaxşı müəllimdir.
LEVAN. Niyə bu qənaətə gəlirsən?
NİNO. Səndə həqiqətən yenilməz iradə var... Bir
görürsən? O vaxtlar üzünü o tərəfə elə döndərmisən ki, iyirmi ildə bir daha bu
tərəfə çevirməmisən...
LEVAN. Sən yaşda olanda elə mən də adamları
acılayardım.
NİNO. Bəs sən yaşda?
LEVAN. Daha istəmirəm.
NİNO. Təngə gəlmisən, yoxsa ehtiyatlı olmusan?
LEVAN. Bilmirəm... Bəlkə də yaşa dolduqca adamları
daha yaxşı başa düşməyə başlayırsan. Nədənsə daha onları acılamaq istəmirsən....
NİNO. Hər yaşın öz hüquqları var... On beş yaşında
öz doğma atandan üz döndərə bilərsən, iyirmi yaşında heç bir cəza almadan kimi
istəyirsənsə acılaya bilərsən, otuz
yaşında isə özünü ağıllı apara bilərsən... Bəlkə də bütün bunlar adama ləzzət verir,
amma nə isə... Həmin bu ləzzətin kökündə qüssəli, qəmli, cansıxıcı bir
insafsızlıq var. Doğru buyururam?
LEVAN. Qəmli, cansıxıcı bir insafsızlıq?
NİNO. Bəli... Axı nə üçün iyirmi yaşında ağıllı
olmaq, on beş yaşında adamları anlamaq, onları başa düşmək mümkün deyil? Məntiqə
bax: demək indi mən həyatda necə istəyirəmsə davrana bilərəm. Bununsa heç bir
ziyanı yoxdur, onsuz da gələcəkdə ağıllı olacağam. Bax, insafsızlığı bunda
görürəm...
LEVAN. Başa düşdüm... Atamı yaxından tanıyırdın?
NİNO. Məncə, hə. Biz, sadəcə, yaxşı qonşular olaraq
qalmırıq. O məni doğma qızı gözündə görür, mən “qızım” deyə çağırırdı. Bu, onun
sözləridir: “Mənim iki oğlum, bir qızım var”.
LEVAN. Deməli, sən bir növ mənim bacımsan və mən səninlə
açıq danışa bilərəm?
NİNO. Əgər daha dürüst desəm, mən sənin nə isə özgə
cür qohumunam. Məsələ ondadır ki,.. mən sənin qardaşının nişanlısıyam.
LEVAN. Düzünü desəm, bayaq məndə belə fikir baş
qaldırmışdı: əgər Tamaz evlənmək fikrinə düşsə, özü üçün sənin kimi nişanlı
tapmalıdır.
NİNO. Sən həqiqətən ağıllısan...
LEVAN. Bəs nə üçün sənin haqqında mənə yazmayıb...
Heç olmasa mən...
NİNO. O, ciddi oğlandır. Öz nailiyyətlərini yaymağı
sevmir.
LEVAN. Onun daha hansı keyfiyyətləri var? Axı, mən
onun üzünü belə görməmişəm. Doğrudur, atam onun şəklini mənə göndərib. Budur,
bir bax. Şəkil çəkdirəndə Tamazın beş yaşı vardı. Ondan bu neçə ildə vur-tut
üç-dörd məktub almışam. Hə...bir də dissertasiya müdafiə eləyəndə dəvətnamə göndərmişdi. Amma
işin tərsliyindən mən dənizə çıxmalı oldum.
NİNO. Bu şəkli
görən gözün, onu görmüş. Bir elə dəyişməyib. Uşaq kimi şıltaq və tərsdir. Elə
dissertasiyanı da inadından yazdı. Hə-hə ... Nəyisə mənə sübut eləmək istəyirdi... Onun şıltaqlığı da nə isə qəribəlik təsiri
bağışlayır... Axır zamanlar birdən-birə şeir yazmaq fikrinə düşüb. Özü də bütün
şairlərin acığına... Təsəvvür edirsən, xoşbəxtlikdən istəyinə nail olur. Məsələn,
bu gün elə gözəl sonet qoşmuşdu ki...
LEVAN. Bu gün?
NİNO. Hə... Niyə təəccüblənirsən?
LEVAN. Heç. Sadəcə, fikirləşirəm ki, yas hara,
sonet qoşmaq hara?
NİNO. O...o... kədərli sonet yazmışdı... Atasına
ithaf etmişdi.
LEVAN. Tamaz atasını sevirdi?
NİNO. Bəs sən?
LEVAN (sükut).
O vaxt – atam öz məktubunda qardaşımın
olduğunu bildirəndə anam da bax beləcə məndən xəbər aldı: “Levan, sən atanı
sevirsən? Bu neçə ildə ilk dəfə idi ki, ondan belə sual eşidirdim. Mən artıq
böyüyüb boya-başa çatmışdım. Akademiyada oxuyurdum...
NİNO. Bəs ona nə cavab verdin, böyüyüb boya-başa
çatmış oğul?
LEVAN. Nə cavab verə bilərdim? Anama acıyırdım. Bu
acıma mənim həyatımın birinci yarısını aid olan bir çox şeyi yaddaşımdan sildi.
O cümlədən atalı böyüdüyüm günləri də. O xatirələrdən təkcə birisi sağ-salamat
qalıb. Atam güclü adam idi. Onun işi yalnız və yalnız ona görə gətirmirdi ki,
başqasına, onu başa düşməyə, halına yanmağa imkan vermirdi. Özünün dərd-sərini
nə yaxın dostlarına, nə anama, nə də mənə deyirdi... Onun həyatında heç zaman
elementar məntiq belə olmamışdı.
NİNO. “Həyatın elementar məntiqi” nədir?
LEVAN. İnsan zəifliyinə qarşı belə amansız olmaq
yaramaz. O, belə müddəanı əsas götürürdü ki: öz-özünə və başqalarına qarşı
insan dözümlü olmalıdır.
NİNO. Başqa məsələləri deyə bilmərəm, amma, məncə,
bir məsələdə atan haqlıdır – insan özünə qarşı mərhəmətli olmamalıdır. Xüsusən
də siz kişilər. İnsan özünə qarşı amansız olmalıdır, yoxsa o, zəif düşər. Zəif
kişi isə heç zada yaramır.
LEVAN. Hədsiz məğrurluğu, yenilməzliyi ucbatından
isə atam çox şeyi itirdi. Biz atamı tərk edəndən sonra xeyli müddət ona məktub
yazmadım. Ətrafımda baş verən hadisələrə göz gəzdirmək, saf-çürük etmək və nəticə
çıxartmaq üçün mənə vaxt lazım idi. Mən pis vəziyyətdə qalmışdım. Artıq
böyümüşdüm. Atam ola-ola, o, mənimlə deyildi. Hələ biz birlikdə yaşadığımız
vaxt o, gözlənilmədən məndən ayrı düşmüşdü. Yaxud da mən ondan, bunun fərqi yoxdur. Eləcə də
anam ondan erkən ayrılmışdı. Demək istəmirəm ki, atam bütün bu hallarla asanca
barışmışdı, amma, görünür, başqa çarəsi yoxmuş. Atama qarşı məndə anlaşılması
mümkün olmayan bir hiss yaşamaqda idi. Bunu anama da demişdim. Atama həmişə
hörmət edirdim, amma məhəbbətə gəldikdə isə... Ona ağlına, kişi dayənətinə görə
hörmət edirdim, amma...
NİNO. Sən bu “amma”nı o vaxtlar ananla həmfikir
olduğun, ona acıdığın üçün demişdin...
LEVAN. Ola bilər... Amma bütün bunları o vaxt kəskin
şəkildə dedim. Anama acıdığımı büruzə verəcəyimdən həmişə qorxurdum. O
özünü sındırmaq istəmirdi və mən onu heç
vaxt coşqun vəziyyətdə, ümidsizliyə qatılmış halda görməmişəm.
NİNO. Belələrinə qibtə edirəm. Oğlum mənim haqqımda
pis fikrə düşməz. Yəqin anan belə fikirləşirmiş. O yəqin ki, cərrahdır?
LEVAN. Niyə məhz cərrah?
NİNO. Zənnimcə, məhz cərrahlar belə olurlar.
LEVAN. Yox, o, həkim deyil. Mühəndisdir.
Konstruktor bürosunda işləyir. Məgər
atam anam haqqında sənə danışmayıb?
NİNO. Təsəvvür et ki, yox. Hə, yeri gəlmişkən,
Tamazla mən balaca olanda, o, ara-sıra bizə bir qadın haqqında nağıl
danışardı...
LEVAN. Nağıl? Atam nağıl da bilirdi?
NİNO. Yalnız bir nağıl bilirdi. Ağıllı və yaraşıqlı
maşınlar ixtira etməyi bacaran çox ağıllı və yaraşıqlı bir qadın haqqında nağıl.
LEVAN. Bu nağıl xoş sonluqla qurtarırdı?
NİNO. O nağılın sonu olmurdu. O həmin nağılı
başlayırdı, amma danışıb qurtarmırdı. Gələn dəfə davam etdirirdi. Həmin nağıl
müasir mövzuda idi... Qadının düzəltdiyi maşınlar onun yanında çox qalmırdı: uçub
gedir, çıxıb gedir, bütün yeri dolaşır və insanlara layiq olduqları sevinci
paylayır, xeyirxahları da xeyirxah edirdi. Bədxahları isə öz növbəsində cəzalandırırdı.
Bir dəfə qadın eynən insana oxşar maşın-robot yaratdı. O robot üçün yaraşıqlı
gözlər, burun, qulaq düzəltmişdi. Hətta köhnə saat kəfkirinə əl gəzdirib ondan
ürək düzəldib robotun sinəsinə də yerləşdirmişdi. Biz insanlarda olduğu kimi
onun sinəsindəki ürək də döyünürdü: tuk-tuk-tuk-tuk-tuk... Robot meylini qadına
salmışdı. Çıxıb bir yana getmək, yaxud uçmaq yadına düşünmürdü. O öz sahibəsini
sevir, özünü xoşbəxt hesab edirdi. Sakit idi, heç nədən narazılıq etmirdi.
Qadın isə robotu başa düşməmişdi, çünki insanların öz məhəbbətlərindən danışmaq
üçün istifadə etdikləri sözləri robot bilmirdi. Sahibənin başı öz maşınlarına bərk
qarışdığından, güman belə etmirdi ki, saat kəfkiri yalnız döyünməyə yox, həm də
canlı ürək kimi iztirab çəkməyə qadirdir. Robotun sinəsindəki köhnə saat kəfkiri
döyünür, hey döyünürdü. Qadın ona yalnız biz otaqdakı saatın tıqqıltısına necə
öyrəşmişiksə, eləcə öyrəşmişdi. Günlərin bir günündə robot hərəkətsiz halda döşəməyə
düşdü. Və... bir daha ayağa qalxmadı... Yalnız bu zaman qadının yadına düşdü
ki, çoxdandır maşının vintini burub onu doldurmur. Onun maşına yazığı gəldi, Təmir
etmək istədi. Onun sinəsindəki qapağı açanda çaşıb qaldı: robotun köksündə
paslı kəfkir əvəzinə həqiqi ürək gördü. Sən demə, həqiqi hiss metal parçasını
belə cana gətirirmiş.
LEVAN. Təəssüf ki...
NİNO. Nə üçün?
LEVAN. Təəssüf
ki, atam heç vaxt mənə belə nağıllar
danışmayıb... Bir ora bax, yoldaş sinoptik, hələ də günəş yoxdur.
NİNO. Olacaq.
LEVAN. Nə danışırsan? Günəşin doğacağını söyləyirsən,
amma hər ehtimala qarşı özünlə plaş götürürsən. Öz zənninə inanmırsan, nədir?
NİNO. İnanıram, zənlərə də inanıram, nağıllara da hələlik
inanıram. Yaxşı, plaşı çantaya qoyuram ki, o, səni təlaşa salmasın.
LEVAN. Avtobus nə isə gəlmir.
NİNO. Yağış çox çəkməz.
LEVAN. Yaxşısı budur, plaş geyəsən, soyuqdur.
NİNO. Eybi yox, indi gün çıxar, isinərəm.
LEVAN (gülümsəyir).
Atam isə həmişə soyuqdan qorxardı. Bilirsən niyə? O vaxt, yəni anam ilk dəfə
onun haqqında söz açanda mən özümdən çıxıb atamı “dəmir -beton eqoist”
adlandıranda, anamın rəngi ağappaq ağardı, yavaşca məndən xahiş etdi ki, onun barəsində
belə danışmayım. Anam uzun müddət danışmadı, sonra güclə eşidiləcək səslə:
“Bizim ayrılmağımızda”, - dedi, “hər ikimizin günahı var”: onun da, mənim də. Yalnız
bir nəfərin günahkar olduğu hallar olmur. Madam ikimiz də təqsirkarıq, hakim
ikidir: onun hakimi mən, mənim hakimim - o... Sənin mühakimə etməyə haqqın
yoxdur... Mənim daha çox günahım var. Ona görə ki. sənin qarşında günahkaram. Həm
də ona görə ki, onun yaxşı keyfiyyətlərindən danışıb səndə öz doğmaca atana
qarşı məhəbbət hissi tərbiyə etməmişəm (sükut).
Qardaşımın olmağı haqqında xəbər bizə çatanda üstümüzə sanki qaynar su töküldü.
Elə bil anam bu neçə ildə nə isə gözləyirmiş və birdən.....
(Qatarın fit səsi)
Bayaq nədən danışırdım? Hə... soyuqdan... Sağlam və
möhkəm kişi olan atamın hava cərəyanından və soyuqdan nə üçün belə qorxması məni
təəccübləndirirdi... Həmin gün bu suala da cavab tapdım... Anam onun bəzi məktublarını
mənə oxumuşdu, onlardan birini - müharibədən yazdığı məktubu xahiş edib anamdan
almışdım. Özümdə saxlayırdım, budur... Həmin məktubu o, toyları olmamışdan
xeyli qabaq yazmışdı. İstəyirsən al, oxu.
NİNO. Yaxşı.
GEORGİ MATARADZENİN SƏSİ. Qəribədir.... Mən atamın
üzümlüyündən dağlara baxanda həmin dağların zirvəsindəki qar mənə gümüşü və pərqu
kimi yumşaq görünmüşdü. Amma qarla əhatə olunmuş mağarada əyləşdiyim bu bir neçə
gündə əmin oldum ki, o, ağır, soyuq və rəhimsizdir. Onun rəhimsizliyindən
qulaqlarımda öldürücü sükut, qəlbimdə ümidsiz boşluq vardı. Bütün bunlardan
adam ağlını itirə bilərdi. Bu gün Karlo dözə bilmədi. O, bütün gecəni
sayıqlamaqla keçirmişdi. Səhər tezdən isə,
heç nə olmayıbmış kimi sakitcə ayağa qaxdı, mağaradan çıxıb qarın üzəri ilə
qaçmağa başladı. Həmin dəqiqə o fikirləşmirdi ki, bizim hamımızı, o cümlədən bizim hamımızı
aşağıda məskən salıb bu dağlar uğrunda mübarizəyə hazırlaşan adamlar üçün son dərəcə
əhəmiyyətli olan radio postu ələ verə bilər. O, ağlını itirdiyindən qaçırdı.
Xoşbəxtlikdən otuz addımdan sonra qar uçurumuna düşüb yox oldu. Ona görə “xoşbəxtlikdən”
deyirəm ki, əgər o daha iyirmi addım da irəli getsəydi, almanlar onu görəcəkdilər.
Və onda yarım saatdan sonra artıq mən, Rezo Pirtsxalava və ordu radioverici
aparatı daha mövcud olmayacaqdı... Mən “xoşbəxtlikdən” deyirəm ki, o isə
anasının yeganə ümidi idi... Fikir verib Rezonun izlərə necə acgözlüklə baxdığının
şahidi oldum. Onun əl qolunu bağlayıb, sarıyıb öz şinelimlə bürüdüm. Hər
saatdan bir radioverici aparatı işə salıram. Mən yalnız bir siqnalı gözləyirəm.
O, görünən kimi aşağıdakıları xəbərdar edəcəyəm. Sonra məhv olmaq da mümkündür.
Amma yox. Bəs mənsiz necə keçinərsən? (sükut).
Rezo hələ nəfəs alır. Onun gözlərinə baxmamağa çalışıram. O özünün Batumi ünvanını
mənə deyib. Orada onun yolunu arvadı ilə qızı gözləyir. Xahiş edib ki, bizlərdən
də hansı birimiz buradan qurtula bilsək, onlara kömək əlimizi uzadaq. Mən də hər
ehtimala qarşı səni haradan tapmaq mümkün olduğunu ona demişəm. Radioverici
aparatı işə salıram. Gözlərim yumula-yumula qulaq asıram: ağrı göz qapaqlarımı
qaldırmağa imkan vermir. Mağarada sakitlikdir, efir isə guruldayır. Rezonun
baxışları ilə qarşılaşmamaq üçün gözlərimi açmıram. İki dəqiqə qulaq asır, əlli
səkkiz dəqiqə gözləyirəm. Radioverici aparat hələ işləyə bilər. Amma biz özümüz
haldan düşmüşük: yeməyimiz də, buradan azad olmaq ümidimiz də tükənib. Ən azı üç
sutka burada olmalıyıq, artıq on birinci günü burda keçiririk. Müharibədə belə
şeylər olur... Efir guruldayır... Kimsə tələsik və solğun, güclə görünə biləcək
üç rəqəm vurur... Həmin rəqəmlərdən elə bil bütün bədənimə elektrik cərəyanı
yayılır. Elə bil bir nəfəsə təzə çaxırı başıma çəkirəm. Bəli. əmri eşidirəm, komandir.
Rezo, gözünü aç qardaşım. Bu dəqiqə aşağıdakıları xəbərdar edəcəyəm... Bir neçə
saatdan sonra yayılım atəşindən qar göyə sovrulur. Bu, bizim xilas olmağımız...
bizim qələbəmiz deməkdir!
NİNO. Başa düşmürəm... Bütün bunlar sonradan niyə
alt-üst oldu? Başa düşmürəm. Həyatda iki ağıllı və güclü insan təsadüfən qarşılaşmayıb.
Onlar bir-birilərini sevirlər axı. Axı atanız bihudə yerə odun-alovun içərisindən
sağ-salamat çıxmayıb! Ananın vüsalının eşqi ilə yanıb.
Bu məhəbbət ona qol-qanad verib. Elə həmin məhəbbətin gücündən o sağ qalıb. Bəs
sonra? Hərbin qulağı batandan sonra?
Onlar qovuşandan sonra? Bəs o səadət nə oldu? Hansı döngələrdə azdı? Deyirsiniz
hər şüyə bais məğrurluq, eqoizm, güzəştə getməmək oldu? Yəni bütün bunlar bizdən
güclüdür?
LEVAN. Həmin gün mən anamdan soruşdum ki...
NİNO. Bəs atandan? Heç olmasa bir dəfə atandan xəbər
almısan? Nə üçün iyirmi ildə atanla bir dəfə söhbət etməyə vaxt tapmamısan?
Aydındır. Sən qatara tələsirdin. Qatarlar isə elə dözülməz olub ki... Hardasa oxumuşam ki, hərəkət surəti yalnız mühərrikin
gücünün hesabına deyil, həm də dayanacaqlardakı dayanmaq vaxtının qısaldılması
hesabına artır. Dahiyanə fikirdir. Amma qatar yalnız və yalnız maşındır, biz isə
insan. Maşınlar bizə qulaq asmalıdır, biz onlara yox. Axı nə üçün səndə belə
bir fikir baş qaldırmadı ki, həmin anda sonuncu ilmə sənsən. Səndən çox şey
asılıdır? Axı sən hər zaman hər yana gecikirsən. Bəs nə üçün atanı burda, bu pəncərənin
qarşısında görə-görə həmin qatara gecikmədin?
LEVAN. Anam aydın ifadə etmişdi: mən onlar üçün hakim
ola bilməzdim.
NİNO. Hm, hakim. Mühakimə etmək hər şeydən asandır.
Həkim yox, sadəcə insan olmaq lazım idi. Atanı ovundurmaq, xoş-hal etmək üçün
kağıza belə heyfin gəlib. Axı onun sinəsində kəfkir yox, ürək döyünür. O ürəyi
isitmək lazım idi. Atan bütün ömrü boyu isinmək nə olduğunu bilməyib!
LEVAN. Niyə ki? Bəlkə ikinci arvadı ilə....
NİNO. Onun ikinci arvadı olmayıb.
LEVAN. Necə? Bəs Tamaz?
NİNO. Tamaz var. Atanın arvadı isə olmayıb... Ümumiyyətlə, o heç bir qadınla ünsiyyətə girməyib.
LEVAN. Heç nə basa düşə bilmirəm.
NİNO. Burada elə bir fəlsəfə yoxdur. Qatarın həqiqətən
səni elə uzaqlara apardığını başa düşəndə atan Tamazı uşaq evindən götürüb tərbiyə
etməyə başladı.
LEVAN. Uşaq evindən? Ancaq atam elə edərdi ki...
NİNO. Hə... Amma özün dedin ki, onun həyatında heç
vaxt elementar məntiq olmayıb.
LEVAN. Demək, Tamaz... mənim qardaşım deyil?
NİNO. Bu
səni sevindirdi, yoxsa kədərləndirdi?
(sükut)
O, atanı ata gözündə görür.
LEVAN. Yəqin ki...
NİNO. Onun doğma atası olmadığını Tamaz bilir... Atan
onu yanına gətirəndə Tamazın beş yaşı vardı. Bax, səndəki şəkil də həmin
vaxtlar çəkilib.
LEVAN. Tamaz onu dərhal “ata” çağırmağa başladı?
NİNO. Əlbəttə yox... Əvvəlcə Georgi adlandırdı,
Georgi dayı yox, sadəcə Georgi... Yalnız bir neçə il sonra... Həmin anı yaxşı xatırlayıram... Yeni il qabağı
idi. Bayrama bir həftə qalırdı. Atanı ezamiyyətə göndərdilər. Gedərkən o,
Tamazı bizdə qoydu və ona yeni il axşamı gəlib çıxacağını və meşənin özündən tər
təzə yolka ağacı gətirəcəyini vəd etdi. Bütün həftəni Tamaz darıxmış halda gəzib
dolanırdı. Bunu büruzə verməməyə çalışsa da, axırıncı gün dözə bilməyib öz
otağına getdi. Anama dedi ki, Georgini orda gözləyəcək. Biz evdə yolka qurmuş,
qəşəngcə onu bəzəmişdik. Hər nə lazımdırsa, yeni ilə hazırlıq görülmüşdü. Nə qədər
çağırdıqca, o, otaqdan çıxmadı. Kitab əlində bütün günü pəncərənin qarşısında
oturdu. İşin tərsliyindən onun Georgisi də gecikdi... Hava get-gedə qaralırdı.
Qürub yanğın kimi üfüqü bürümüşdü. Biz Tamazı nahara, şama dəvət etdik. O, isə
inadla boyun qaçırırdı: “Georgini burda gözləyəcəyəm”. Vəssəlam. Onda anam məni
onun yanına göndərərək: “Yazıq uşaq”- dedi. –Get, yeni ili onunla keçir. Mən
Tamazı əyləndirir, darıxmağa qoymurdum. Pəncərədən harasa tələsən adamlar
görünürdülər. Əllərində yolka ağacı, hədiyyələr vardı. Haradansa arasıkəsilmədən
həzin musiqi səsi gəlirdi... Qaranlıqda oturub musiqiyə qulaq asır, onun kəsilməsini
istəmirdim. Baxıram, Tamaz da sim kimi gərilib. Oturub nəfəs almır. Həmin
musiqiyə qulaq asa-asa elə divandaca bizi yuxu tutdu. Yuxuda gördüm ki, Şaxta
baba Georgiya çox oxşayır. O yolkanı kətilin üstünə qoyub əlini yellədi. Yolka
çilçıraq içərisində yanırdı, üzərindəki oyuncaqlar səslənir, bütün ətraf
fırlanır, rəqs edirdi. Kimsə üsulluca məni əlləri üzərinə qaldırır. Gözlərmi
açıb baxıram. Bu ki, bizim Georgidir, gülümsəyir. Şaxta baba kimi üst-başı
qardır, necə deyərlər, qardan kürk geyib. Otağın ortasında kətilin üstündə isə
yolka dimdik dayanıb... Yuxuda olduğu kimi. Təravətli, ətirli yolka. Amma
oyuncaq əvəzinə onun qol-budağından konfet asılmışdı. Hə pambıq da qar kimi
ağarırdı. Tamaz ayağa sıçrayır, əvvəlcə yolkaya sarı atıldı: “İndi onu yuxuda
görürdüm” – dedi. Sonra Georgiya sarı yüyürüb qışqırdı “Eşidirsən, ata?” Bütün gecəni oynadıq, atılıb düşdük... Həmin
gecədən Tamaz Georgini “Ata” deyə çağırır (sükut).
LEVAN. Afərin, sinoptik. Axır ki, dediyiniz kimi
oldu. Gün çıxdı. Səninlə dənizdə də, səmada da olmaq olar... Yüz faizli
proqnoz, məncə, sizdə belə ifadə edirlər?
NİNO. Doğrudur.
LEVAN. İstəyirsən mən də... yüz faizli proqnoz irəli
sürüm?
NİNO. İstəyirəm.
LEVAN. Atam sağdır.
(sükut)
Sağdır... Sən bayaqdan onun haqqında danışırsan,
amma bir dəfə də olsun keçmiş zaman işlətməmisən. İndiki zamanda danışırsan.
NİNO (astadan).
Əhf edin. Belə etməyə yəqin ki, lüzum yox idi... Bir yandan baxanda isə, əslində
səni aldatmamışam. Onsuz da sənin üçün o çoxdan ölüb. Ancaq bu gün nədənsə istəyirdim
ki...
LEVAN. Dayan. Axı bu gün... Bu gün onun anadan olan
günüdür.
NİNO. Sən demə, bir çox şeyləri hələ də
unutmamısan.. Hə, gedək... Yoxsa geri qayıtmaq üçün qatarı gözləmək istəyirsən?
Amma bu səfər atan səndən inciməyəcək: mənim teleqramımdan onun xəbəri yoxdur...
LEVAN. Avtobus gəlmədi?
NİNO. Taksi saat beşdən işləyir... Qəsdən sənə demədim.
Yağışda getmək istəmirdim... Buna görə də bağışla...
LEVAN. Al bu alışqanı. Madam, atamın belə bir
alışqanı var, bunu xatirə kimi götür... Amma bir xahişim var: məni ötürmə. Onun
yanına özüm gedəcəyəm.
NİNO. Onun yanına... Bu gün Tamazın da ad günüdür.
LEVAN. Sənə necə təşəkkür edəcəyimi bilmirəm. İcazə
ver alnından öpüm. Səni doğan anaya halal olsun... Hə, mən getdim...
Həmin yeni il
axşamında çalınan musiqi eşidilir.
NİNO (zəng
edir). Allo... mənəm...
TAMAZ (şən).
Hər şey qaydasındadır. Sonetlə yuyundum, indi oturub səhər yeməyinə sonet yeyirəm.
NİNO. Sizin küçədə hələ də buludlar ora-bura qaçır?
TAMAZ (səsinin
tonunu dəyişərik). Yox... Bizim küçədə
əla gün var, bəs siz tərəflərdə?
NİNO. Biz tərəflərdə pəncərə arxasında, lap
yaxınlıqda göy qurşağı görünür. Əlimlə ona toxundum.
TAMAZ. Hə, necədir göy qurşağı?
NİNO. İstidir... İstədim bir tikə səninçin də kəsib
götürüm. Bilirsən niyə? Həmişə sənə isti olsun.
TAMAZ. Lazım deyil... Sən kəsib götürürsən,
ikincisi kəsib götürər, bəs üçüncüyə nə qalar? Hə, bəs sənin hədiyyən nə oldu?
Bir şey fikirləşib tapdın?
NİNO. Əlbəttə.
TAMAZ. Qulaq as, mənə göy qurşağısız da isti oldu.
Sənin hərarətin keçmədi ki?
Tərcümə edəni və radio üçün işləyəni:
Akif ABBASOV
E-mail:
prof.akif@mail.ru
Blogger ŞƏRHLƏRİ
Facebook ŞƏRHLƏRİ