Bu
günlərdə Martin Pajın “Mən necə idiot oldum” romanını oxudum. Əvvəllcə
oxumayanları bir balaca əsərlə tanış edim. Əsərin qəhrəmanı Antuan yaşadığı cəmiyyətin
səviyyəsinə görə öz intellektindən əziyyət çəkir. Və necə olur olsun bu sərvətindən
can qurtarmağa çalışır. O, “nestle”nin məhsullarını yemir, “nike”dan geyinmir. Çünki
“Nestle” yeni məhsulları istehlak bazarına çıxarmamışdan əvvəl az təminatlı ailələrin
uşaqları üzərində test aparır. Belə
sınaqlardan birində, zavodda yol verilən xəta nəticəsində məhsula fosfor
artıq miqdarda qatılır və qidanı qəbul edən uşaqların əksəriyyəti xərcəngə
tutulur, bəzilərisə Antuanın dostu Asli kimi əqli cəhətdən geri qalır və fosor
artıqlığından qaranlıqda işıq saçır. Antuan paltar alarkən də diqqət edir ki, Asiyalı uşaqların istismarından
istifadə nəticəsində istehsal olunan geyim almasın. Macdonadlsda yemək yemir və
tez-tez fikirləşir ki, əgər zorakılığın əlehinə olmasaydı, bu unformizasiyanın simvolu olan kapitalist mərkəzinə
məmnuniyyətlə bomba qoyardı. Dərhal da etiraz edərək düşünür ki, orada tələbələr
və istismara məruz qalan insanlar çalışır onlar işsiz qala bilərlər bu da ədalətsizlik
olar. O, kartof tikəsini çeynəyərkən, onun Avropada peyda olmasıyla bağlı qanlı
hadisəni, Asteklərin verdiyi insan qurbanını xatırlamaya bilmir.
Onun ağlından başqa malik olduğu dəyərli sərvəti
dörd dostu, birdə kitablarıdır. Xülasə
ağlının ona əziyyət verdiyi qərarına gələn Antuan ondan canını qurarmaq istəyir.
Əvvəlcə bəxtini əyyaşlıqda sınayır, sonra intihara cəhd edir. Hətta intihara
hazılayan kurslara da gedir. Alınmır. Daha sonra həkimə müraciət edərək onun
beynin bir hissəsini götürməyi xahiş edir. Və təkid edir ki, qan bankı, sperma
bankı olduğu kimi beyin bankı da olmalıdı. Həkim ona bodrozak adlı
antidepressant qəbul etməyi məsləhət görür. Bodrozak sayəsində Antuan dünyanı çəhrayı
rəngdə, daha doğrusu meşşan gözündə görür. Yazarın sözlərilə desək dostunun
şirkətində ağlı sayəsində dəllalq edir. Onun sərvətinə sərvət qatır. Köhnə dostları
da, kitabları da tərk edir. Maqdonaldsa da gedir, nike, levis, adidas da
geyir,dəbdəbəyə də alışır.
Bir gün ağıllı vaxtlarının ən yaxın dostu Floberin
yazışmaları ona hədiyyə göndərilir. Sonra Dani Braynın xəyaləti evnə gəlrək
onun üçün “mənə bir şans ver” mahnısını oxuyur. Nəhayət dostları tərəfindən
oğurlanaraq xilas edilmək üçün “Vutu” magiyasına məruz qalır. Xoruz başlarıyla
təşkil olunmuş ritualdan sonra nəhayət Antuan özünə gəlir ama idiot olaraq.
Sonda Kemansl adlı gənc qızla tanış
olaraq Parisi təəccübləndirməyə
başlayır.
Antuanın həyatı ilə tanış olandan sonra onu öz cəmiyyətimlə
müqayisə elədim. Fərd olaraq yox, cəmiyyət olaraq. Bilmirəm biz Antuanın
intellekti səviyyəsində nə vaxt olmuşaq, ağlımız itirmək üçün nələr etmişik və bu meşşanlıq dövrünə nə vaxt qədəm qoymuşuq.
Bildiyim odur ki meşşanlıq dövründəyik. Nestlelərin, Macdonaldsların və
başqalarının bizim üzərimizdə hansı eksperimenti apardığını bilmirik, ümumiyyət
ləçəmiyyət olaraq belə şylər bizi maraqlandırmır. Dəyişmək, bu yuxudan ayılmaq
bizi narahat etmir. Məndən ötsün prinsipi ilə yaşayırıq. Çox uzağa getmədim. Rəhmətlik Masnaf Süleymanovun
Eşitdikləri, Oxuduqları və Gördüklərindən
bəri başladım. Çünki ən azı yüz ildi necə vardıqsa eləyik, bəlkə hələ itirdiklərimiz
də var.
Əgər keçən əsrin əvvəllərində miyonçumuz Tağıyev kafir
olmadığını İrana yardımın
dayandırmasıyla bağlı canişinin tapşırığını ona çatdıran qalabəyinə “İrana yardm etmirik, qarışıqlıqda
qırılanların çoxlu yetim uşaqları, dul arvadları, qoca ata anaları qalıb.
Acından öürlər. Biz əlsiz ayaqsızlara yardım edirik. Yoxsa biz kafir olardıq”
deyərək göstərirdisə, indiki milyonçularımız kafir olmamaq üçün 7-8 dəfə ziyarətlərə
gedərək, paralarını özləri kimi zənginləri imam süfrələrinə dəvət edərək təsdiq
edirlər.
Yenə də
o zaman Tiflis bələdiyyə rəisi 4000 maaş aldığı təqdirdə, Bakı milyonçuları
lovğalıvqla Kursk şəhərindən ildə 20000 manat maaşla Raiyevi bələdiyyə rəisliyinə
dəvət edir. Rayev də lazımi vəzifələrə öz həmyerliərini dəvət edir, şəhərə
lazım olan bütün avadanlığı Kurskdan gətirdir. Bir dəfə Dumanın iclasında
ictimai ayaq yollarına aftafa qoymağı qərara alanda İsrafil Hacıyev deyir ki,
onu da Kursk zavoduna sifariş verin. 4
aydır Şexülislam vəfat edib mümkünsə onu da ordan gətirin. Indi də bələdiyyə rəisi
yox, toylarımızı bir neçə saatı ağılsığmaz məbləğlərə əcnəbi müğənnilər gəlir.
Təmtəraqlı
imarət və mehmanxana adları o zaman Marsel, Madrid, Leon, Metropol, Qrand otel idi, indi də elə bunlara bənzərdir.
O
zaman satılmayan qalet qutusuna 5 manatlıq qızıl sikkə qoyb “adə qalet qutusuna
beşkil qızıl qoylub” deyən bic Zeynalabdinlərə rast gəlirik. Indi də dəyərsiz hədiyyələri
reklam edərək xalqdan milyonlar qazanan işbazlarımız var.
O
zaman da ölən varlı kişilərin arvadlarına müştəri düşən “kişilərimiz” var idi
indi də var.
Ama bəzi
müsbət dəyişikliklə də var. Indi də yüz il əvvəlki kimi dövlətli kişiərin
aşnaları xarici qadınlardı. Ama haq üçün deyək ki, indi onları matişkə
adlandırmırıq və indi o dövlətli kişilərin arvadları kimin ərinin xarici aşnası
gözəl oluğu üstüdə saç yoldusuna çıxmırlar.
O
zaman da yalançı şahidlər var idi, indi də var. Fərq ondadı ki, o zaman torpağın başqasına aid olmasını sübut etmək üçün ayaqqabının
içinə həmin adamın torpağından töküb and içərmişlər ki, and bu qəsəm bu
ayağımın altındakı torpaq filankəsə məxsusdu. Indi belə əziyyətlərə ehtiyac
qalmayıb.
Onda
gözətçilər oğurluq neft alış verişi edənlərin arabalarını ya anbardan doldurur
ya da krantı acaraq nefti qonşunun anbarına axıdıb “haqqını” alırdılar. Gözətçilərimiz
indi də belə işlər görürlər ama başqa vasitəsilə.
Rotşildin
əzəmətli binasının qarşısında yanan qaz fanarının bir gecədə saçdığı işığı on
kazarmadakı bütün qaraçıraqlar bir ildə saçmırdı. Indi də həmvətənlilərimiz
aylıq normal elektrik qaz sərfiyatı edə bilməzkən şəhərimizi əcnəbi
milyonçuların yaşadıqları binaların işıqları bürüyür.
Keçən əsrdə
Əlibəy Hüseyinzadənin əli aşağı olduğundan ingilis konsuluna satılan rəsmini “qədim
məscidimizin şəkli öz şəhərimizdə qalmalıdı” deyən, toxuculuq fabrikinin fəhlələri üçün məscıid, fəhlələrin
uşaqları üçün məktəb, özləri üçün axşam kursları, dərmanxana, tibb mənəqəsi
tikdirən Tağıyev var idi.
O
zaman Ağamusanın adı xəslikdə “Qobsekə” çıxsa da birici realnı məktəbin hamiliyini boynuna
almışdı, ildə hazırlıq sinifinə 25 min müsəlman uşağını əlavə qəbul etdirməyə
nail olmuşdu bunun sayəsində müsəlman uşaqların sayı 50 faizə qalxmışdı.
Onda
da Nobellərin mütəxəssis və qulluqçular isveçli idilər. Müsəlmanlara yuxarıdan
baxırdılar. Yalnız ağır və çirkli işlər onlara tapşırılırdı. Indi də əcnəbi çamaşıryuyana
2000 manat verilir, yerli işçiyə 300 manat. Aydındı ki, burada əcnəbi ölkədən gəldiyi
üçün bir sıra xərclər də daxil edilir. Ama bu məbləğə niyə əcnəbi işçi
calışdırılır.
O
zaman da tolerant idik, indi də tolerantıq. Müsəlman teatrı binasında erməni
truppası da həfftədə bir dəfə öz dilində tamaşa verirdi. Tağıyev özü buna icazə
vermişdi və kirayə alınmırdı.
Şəmsi
Əsədullayevə Nobellərin qənimi deyilərdi. Çünki bütün Rusiyada, Türküstanda,
İranda, hətta Finlandiyda belə Nobellərin dükanı ilə üzbəüz ya da ki, yanaşı
kontor və dükan açıb Nobellərdən ucuz qiymətə neft satar və ona mane olardı.
Yerlilər
xarici mütəxəssislərin qarşısında, xarici adı çəkiləndə səcdə edirdilər. Bu da
böyük faciə idi. Bu sözlər Manaf Süleymanova aiddir. Hələ də heç nə dəyişməyib.
Əcnəbi həkimlərilən, memarların, hətta ustaların belə dəyəri daha çoxdu. Səbəb
yalnız bizdə peşəkarların olub-olmamasında deyil. Həm də əcnəbilərə mütəxəssislər
müraciət etməklə özümüz haqda, gördüyümüz işlər haqda yüksək fikir
formalaşdırmaq istəyimizdədir.
Daha
bir fərq var “Sələb” deyilən, bitki kökündən hazırlanan süd rəngində ətri, dadı
adama ləzzət vrən bir içiki var. Mən onu öz məmltəkətimdə nə içmişəm, nə də
eşitmişəm. Türkiyədə görüb tanımışam. Sən demə o bizdə də olub. Nədənsə bu bir əsr
ərzində unudulub.
Yenidən Antuanın aqibətinə qayıdaraq xatırlatmaq istəyirəm ki, onu
özün saldığı meşşanlıq yuxusundan biri əqli zəif, başqa biri lezbi olmaqla dörd
dostu ayıldaraq ancaq idiot edə bildilər. Bilmirəm bizim cəmiyyəti ayıltmağa
belə və ya bundan daha yaxşı dostları vamı. Istənilən halda “dostlar”ın köməyi ilə idiot olmaqdansa öz
dəyərlərimiz üzərində inkişaf edərək meşşan xəstəiyindən qurtulmamz lazımdır.
Gülnar Əhməd
Blogger ŞƏRHLƏRİ
Facebook ŞƏRHLƏRİ